Wie door de schitterende binnenstad van Zürich wandelt, ziet op veel straathoeken een filiaal of een pinautomaat van Credit Suisse of UBS. Soms zijn de banken, die meer dan een eeuw aartsrivalen waren, zelfs buren van elkaar. Zoals op Paradeplatz in het hart van Zürich.

In het witte hoofdkantoor van UBS aan het plein was de Nederlander Ralph Hamers de afgelopen twee jaar als ceo een van de machtigste mannen in het Alpenland. Onverwacht werd hij vijftien dagen na de noodredding van Credit Suisse door UBS aan de kant gezet.

Hamers trok in Zwitserland veel aandacht met de digitalisering van de bank en zijn nadruk op cultuur, agile werken en zingeving. Zijn doel: een betere wereld creëren “die eerlijk en duurzaam is en iedereen de kans geeft zich te ontplooien”. Ook wilde hij de perceptie op financiën en beleggers veranderen en van beleggen “een positievere kracht maken”.

Monsterklus
Geen slechte impulsen in het doorgaans zeer conservatieve Zwitserland. Volgens sommige UBS-medewerkers zorgde Hamers voor een hoognodige cultuuromslag binnen de hiërarchische organisatie. Maar bankiers van de oude stempel vonden zijn bijdrage weinig toegevoegde waarde hebben.

De Nederlander met zijn zachte kanten boekte voor beleggers wel degelijk harde resultaten. In 2022: de hoogste winst in zestien jaar. De koers van het aandeel UBS sinds zijn aantreden: verdubbeld. Dat kan de Zwitser Sergio Ermotti, die is teruggehaald voor een monsterklus, niet zeggen. Hij moet de integratie van de twee systeembanken managen en de plannen voor de fusiebank verkopen aan de politiek.

“Het is voor Zwitserland niet goed dat we met UBS nu één dominante bank overhouden”, zegt economisch historicus Tobias Straumann in Zürich. “Maar de incompetenties hebben bij Credit Suisse geleid tot een veelvoud aan schandalen en nu dus de noodredding door UBS. Een faillissement was nog een grotere ramp geweest.”

In zijn eerdere negen jaren als ceo van UBS legde Ermotti de focus op vermogensbeheer. Het werd de basis voor de stabiele groei van UBS in de afgelopen jaren, waarvan Hamers kon profiteren. Maar een andere werkelijkheid is dat de koers van UBS in zijn tijd niet vooruitkwam.

Chris Bingham, hoogleraar aan de Universiteit van North Carolina, onderzocht hoe goed terugkerende ceo’s het gemiddeld doen. Hij ontdekte dat ze in hun tweede periode minder goed presteren. Maar de wereld ziet er compleet anders uit dan bij Ermotti’s vertrek drie jaar geleden. In de vier weken na de benoeming van de Zwitser kreeg het aandeel UBS een boost, ook geholpen door het herstel van de bankensector als geheel.

Garanties
Het karakter van de nieuwe bank verandert aanzienlijk door de fusie, zegt analist Michael Klien van Zürcher Kantonalbank (ZKB) die zelf jarenlang heeft gewerkt voor UBS. “Met name het risicoprofiel neemt toe door dit gedwongen huwelijk. Maar de bruidsschat voor aandeelhouders van UBS is aantrekkelijk, dus de rendementskansen zouden het verslechterde risicoprofiel ruimschoots moeten compenseren.”

Sergio Ermotti heeft – in tegenstelling tot Hamers – eerdere ervaring met grootschalige herstructureringen, schreef Andrew Coombs van Citi, een van de vele analisten die aanraadt het aandeel te kopen ondanks de aanhoudende zorgen over een mogelijke bankencrisis. “Ik denk dat UBS op dit moment de veiligste bank ter wereld is”, aldus analist Jaret Seiberg van de Amerikaanse broker TD Cowen. De algemene opinie is dat de Zwitserse autoriteiten deze nieuwe ‘monsterbank’ nooit zullen laten omvallen.

UBS kreeg een goede prijs en riante overheidsgaranties en kon de overname ook doen omdat de balans op orde is. Maar of het een goede deal is, zal pas na jaren blijken als alle lijken bij Credit Suisse uit de kast zijn gevallen en alle rechtszaken achter de rug zijn.

Beleggers die een kans ruiken, moeten ook weten dat bankaandelen doorgaans zeer conjunctuurgevoelig zijn. Zorgen over de macro-economie slaan over op financiële aandelen. Bankaandelen presteren al jaren slechter dan de markt als geheel. Amerikaanse banken hebben het sinds de crisis van 2009 overigens wel veel beter gedaan dan Europese banken.

Traditie
Terug naar Paradeplatz, het plein in Zürich dat symbool staat voor de Zwitserse financiële wereld. In deze roerige tijden in bankenland loont het de moeite om de omgeving met haar rijke historie in je op te nemen. Dan wordt meteen duidelijk waarom dit het duurste plekje is op het Zwitserse Monopoly-bord.

Aan de ene kant staat het historische hoofdkantoor van UBS, aan de andere kant het majestueuze gebouw van Credit Suisse: waardevol onroerend goed dat van de nieuwe fusiebank zal zijn. Aan de overkant staat het beroemde eeuwenoude Savoy Hotel dat momenteel wordt gerenoveerd. Ook al in bezit van Credit Suisse. Op de andere hoek zien we de in 1859 geopende banketbakkerij Sprüngli waar bankiers sinds jaar en dag komen om met ontbijt en Kaffee und Kuchen deals te sluiten.

De straten rond het Paradeplatz hebben de duurste winkels op de begane grond en bankiers en vermogensbeheerders op de verdiepingen erboven. Eind maart was de deconfiture van Credit Suisse hier bij de tramhalte voor de deur het gesprek van de dag. Zoveel traditie. En dan in een paar dagen voorgoed weggevaagd. Het verdriet van Zwitserland.

Op ‘zwarte zondag’ 19 maart werd niet alleen een faillissement van een Zwitserse bank voorkomen. Er was sprake van internationaal besmettingsgevaar. In plaats van Credit Suisse te liquideren, deels in handen van de staat te brengen of aan een buitenlandse partij te verkopen, koos de regering in Bern voor een gedwongen Zwitsers huwelijk.

Voor het uitnodigen van andere kopers was helemaal geen tijd, zegt Jan-Egbert Sturm, een Nederlandse hoogleraar economie in Zürich. “Een oplossing moest zo snel mogelijk komen. Er zal flink in de bank gesnoeid worden. Maar de herstructurering zal nog jaren duren.”

Vertrouwen verspeeld
De druk van buitenlandse centrale banken om de crisis bij Credit Suisse te bezweren was groot. Dat heeft bij de autonome Zwitsers achterdocht losgemaakt. Daar kwam nog eens bij dat het niet een eigen krant maar de Financial Times was die in detail uit de doeken deed wat er speelde bij de bank. De Zwitserse media die zich verschanst hadden bij de banken in het weekend van de historische steunoperatie, hadden het nakijken.

De meeste beleggers ook. Credit Suisse had in een jaar tijd een slordige 70 procent aan beurswaarde verloren, maar op het oog leek de bank er financieel – gebaseerd op de kapitaalbuffers en de liquiditeit – niet slecht voor te staan. Niettemin was het vertrouwen van veel beleggers en klanten, het belangrijkste kapitaal van een bank, verspeeld.

Een paar dagen na de redding doet een werknemer van Credit Suisse op een terras aan het historische Münsterhof-plein in Zürich haar verhaal. Gevraagd naar de oorzaak van de ondergang, wijst ze op de verwoestende impact op het vertrouwen in de bank van een tweet van de Australische journalist David Taylor in oktober vorig jaar. “Betrouwbare bronnen vertellen me dat een grote internationale investeringsbank aan de rand van de afgrond staat”, schreef hij speculatief. Credit Suisse noemde hij niet, maar het aandeel kelderde meteen. De journalist werd door zijn werkgever gesommeerd de tweet te verwijderen, maar de schade was toen al aangericht.

“Wij hebben meteen duidelijk gezegd dat het bullshit was”, aldus de Credit Suisse-werknemer in Zürich. “Maar het hielp weinig en dat lijkt dan ook haast niet eens meer uit te maken. Klanten halen hun geld tegenwoordig met een druk op de knop van hun mobieltje weg. De hoofdtaak van het management was op dat moment om de uitstroom van geld te stoppen.”

Doodgravers
Met de in augustus 2022 aangetreden ceo Ulrich Körner en de relatief nieuwe president-commissaris Axel Lehmann had Credit Suisse net twee nuchtere bestuurders aangesteld. Ze kwamen om de bank te redden, en lanceerden in oktober een nieuwe strategie. Credit Suisse kondigde aan dat het miljarden aan nieuw geld zou ophalen bij beleggers en duizenden banen zou schrappen, en de focus zou verleggen van zakenbankieren naar vermogensbeheer voor rijke klanten.

Maar die plannen sloegen dood door alle onrust bij beleggers. Zo werden de twee nieuwe mannen de “doodgravers” van de roemrijke instelling, aldus de Zwitserse media. Reto Lipp, een Zwitserse financiële journalist en televisiepresentator van staatsomroep SRF, zegt dat er bij Credit Suisse sprake was van een opstapeling van problemen en een jarenlange erosie van het vertrouwen. Een geruchtenmachine kan verwoestend zijn voor het vertrouwen van klanten van financiële instellingen. Volgens hem werd er veel te veel aandacht gegeven aan de eerdergenoemde tweet, ook door de financiële toezichthouder Finma. Bij een gezonde bank was een dergelijk bericht waarschijnlijk echter betekenisloos geweest.

Schandalen
Credit Suisse stond bekend als agressief, snobistisch en decadent. De bank is gebruikt door drugscriminelen, oplichters, corrupte politici in de Filippijnen en Nigeria en belastingontduikers van over de hele wereld, inclusief beschuldigde zwartspaarders in Nederland. De reeks aan schandalen was ongekend groot: een spionagezaak, een groot strafonderzoek wegens witwassen, miljardenverliezen bij hedgefonds Archegos én bij financieringsmaatschappij Greensill, exorbitante topbeloningen en bonussen en voormalig bestuurders die wegkeken en zich weinig aantrokken van de buitenwereld. Bestuurders lapten coronaregels aan hun laars en vlogen naar de Malediven en het WK voetbal, terwijl de bank aftakelde en klanten massaal miljarden aan tegoeden terugtrokken.

In december zei topman Ulrich Körner tegen Bloomberg dat de uitstroom van kapitaal was stilgevallen. Dat bleek niet waar. In de Zwitserse kranten viel de afgelopen weken veelvuldig te lezen dat de bank weinig interesse toonde voor spaarders, kleinere beleggers en lokale kredietklanten. Wat vooral leek te tellen, waren de fusie- en overnamediensten, de complexe financiële producten en het chique vermogensbeheer voor rijke families.

Dat ook de Zwitserse politiek vooral oog had voor de wereldse bezigheden van de banken, bleek uit de persconferentie over de redding. De gevolgen voor gewone klanten en kleine spaarders en beleggers werden nauwelijks benoemd door de politici en topbankiers. De wetten die beleggers en consumenten rechten geven en moeten beschermen tegen misbruik werden prompt aan de kant gezet. Obligatiehouders met achtergestelde schulden lijken alles te verliezen, terwijl aandeelhouders nog wel een vergoeding ontvingen (zie ook Effect 4).

Instabiel
De recente faillissementen van Amerikaanse banken en de redding van Credit Suisse tonen volgens de Duitse financieel activist Gerhard Schick aan dat banken nog steeds instabiel zijn en dat de staat te hulp schiet als ze dreigen om te vallen. Toen de beurskoers van Deutsche Bank inklapte in de week van de redding van Credit Suisse, meldde bondskanselier Olaf Scholz zich meteen in de media met sussende woorden. Het hielp.

De meeste banken staan er wel degelijk veel gezonder voor dan in 2008. UBS moest destijds zelf aankloppen voor enorme overheidshulp. Sindsdien is de bank een relatief behoudende koers ingeslagen met een focus op groei in vermogensbeheer, waarbij het gebruik van complexe structured finance-diensten is ingeperkt. UBS heeft de zakenbankactiviteiten afgebouwd en lijkt niet geïnteresseerd om deze tak van sport met de mensen van Credit Suisse nieuw leven in te blazen.

Op het bord van Sergio Ermotti en de machtige president-commissaris Colm Kelleher ligt nu de taak om het vertrouwen van klanten en beleggers vast te houden in onzekere tijden. De politiek stelt zich behulpzaam op. Maar wie meer overheidsbescherming geniet, moet meer staatsinvloed dulden, klinkt het in het Alpenland.

“UBS heeft gemerkt dat de politiek invloed terug wil voor de financiële steun”, zegt Reto Lipp, de financieel journalist in Zürich. “Sommige media schrijven dat UBS een staatsbank is geworden. Dat gaat te ver, maar de nieuwe leiding van de bank moet wel de politieke invloed proberen terug te dringen.”

Afrekening
Gepaste afstand van de politiek is ook nodig om beleggers niet af te schrikken. De meeste beleggers lijken er vooralsnog van uit te gaan dat de onrust in de bankenwereld met de reddingen achter de rug is. Maar de stijging van de rente is een serieuze test voor de stabiliteit van het financiële systeem, waarschuwde het Internationaal Monetair Fonds (IMF) onlangs. Het kan verder blootleggen welke financiële instellingen buitensporige risico’s hebben genomen.

Met Credit Suisse hebben beleggers in ieder geval al zeer grote verliezen geleden. De afrekening met de voormalige top van die bank zal ongetwijfeld nog plaatsvinden. Ironisch genoeg is op dat gebied juist UBS-ceo Ralph Hamers het eerste slachtoffer van de redding geworden.